Symbolem nieodparcie kojarzącym się z Wielkanocą jest jajko. Najczęściej interpretuje się je jako symbol odrodzenia, nowego życia. Rzecz jasna symbolika jajka nie wywodzi się z chrześcijaństwa, ani z jego odległych korzeni. Jajko ma natomiast ścisłe powiązania z mitologią i rytualizmem ludów indoaryjskich. Dlatego pisanki i jajko, jako symbol religijny można odnaleźć nie tylko u Słowian świętujących w tym czasie Jare Gody, ale też w Iranie, Centralnej Azji czy religii wedyjskiej. W Iranie jajka, jako pisanki zachowały się w przedislamskich obrządkach święta nowego roku Nawruz. Poza krajami słowiańskimi to jedyne miejsce na świecie, gdzie na święto równonocy wiosennej kultywuje się malowane jajka, co jest kolejnym argumentem przemawiającym za naszym pokrewieństwem nie tylko etnicznym ale również kulturowym i religijnym.
Jajko możemy odnaleźć w mitach wedyjskich, szamanizmie syberyjskim, religii Bon, starożytnej religii irańskiej, jak również w mitach greckich Orfików i słowiańskich legendach. Wspólnym wątkiem jest traktowanie jaja jako prajedni, zawierającej w sobie dwa przeciwstawne ale komplementarne elementy1. W dużym uproszczeniu można nazwać je pierwiastkiem męskim i żeńskim. W pewien sposób jajo jest zatem symbolem androgynizmu, o czym wspominał M. Eliade. Przy okazji tego ten znany religioznawca przytaczał przykłady ze starożytnej Grecji, gdzie podczas niektórych rytuałów (między innymi podczas zaślubin) mężczyźni przebierali się za kobiety. Jednocześnie Eliade dodaje, że nie należy takich działań utożsamiać z zaburzaniem roli i tożsamości płci, co uważano za formę zachowań nienormalnych3. Androgynię należy w tym ujęciu utożsamiać z niedualnością, jednią, co w wedyjskich Upaniszadach4 określane jest jako „neti, neti” (ani takie, ani takie). Androgynia, jajko, byłoby zatem również symbolem ostatecznego wyzwolenia, wyjścia poza obszar, w kulturze wedyjskiej i religiach azjatyckich określany mianem samsarycznego. W tym ujęciu jajko jest symbolem również stanu umysłu charakterystycznego dla wyzwolenia religijnego, dla nirwany, połączenia z absolutem5.
W mitologii religii Bon znajdujemy zapis, iż u początków istnienia z jaja narodziło się pięć żywiołów, one stworzyły świat, stworzyły jednię, harmonię. Symbolem tej harmonii jest m.in. swastyka. Z tej perspektywy o wiele bardziej czytelne wydają się rytuały związane z jajkiem podczas Jarych Godów. Nasi przodkowie zdobili jajka w charakterystyczne ornamenty związane z symboliką sakralną. Jaja ozdabiane były najczęściej symbolami poszczególnych żywiołów, symbolami swastycznymi, itp. Jajka przetaczano po mogiłach, kurhanach, progach domostw czyli miejscach w których spoczywali przodkowie. Była to forma ofiary dla przodków, ale również działanie ukierunkowujące ich w stronę prajedni, wyzwolenia z cyklu życia i śmierci. Jajka przerzucano nad domostwami, co miało na celu wyznaczenie strefy ochronnej ale również przekształcenie obszaru zamieszkania w miejsce uświęcone. Jajkiem się dzielono, gdyż uosabiało ono złożenie wszystkich żywiołów, harmonię Universum i Absolut.
Rafał Jakubowski
1.Inaczej niż w chrześcijaństwie, gdzie dwie przeciwstawne siły kształtujące świat są w stosunku do siebie antagonistyczne.
3.Dziś zapewne znany religioznawca takich poglądów nie mógłby wypowiedzieć, nie będąc posadzonym o homofobię.
4. Jak same Upaniszady wspominają „dla tych co wiedzą”.
5. W zależności od tego czy Absolut utożsamić z poglądem teistycznym (w których Absolutem są istoty lub istota boska) lub nieteistycznym (w którym nie Bóg czy Bogowie są Absolutem).