Robert Graves napisał, że „największym bogactwem poety jest znajomość i rozumienie mitów”. Dawne rytuały, wierzenia, symbole przetrwały w mitologiach na całym świecie. Czytając je odkrywamy świadectwa dawnych zwyczajów religijnych.
Między 13 a 15 sierpnia w starożytnym Rzymie, w sanktuarium nad jeziorem Nemi, zwanym Lustrem Diany, obchodzono święto na cześć tejże bogini, znane jako Nemoralia, Święto Pochodni, Idy Hekatejskie, bądź Idy Sierpniowe. Podczas tego święta palono świece i pochodnie na cześć Diany. Składano modlitwy do bogini na wstążkach, które potem rozwieszano w jej świątyni. Na drewnianych ogrodzeniach wokół jeziora rozwieszano tkane różnokolorowe nici. Rozwieszanie kolorowych nici w miejscach kultowych występowało także na Słowiańszczyźnie. Przykładem tego są choćby kolorowe nici znalezione przez archeologów w koncinie na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Ze źródeł wiadomo, że Dianie składano ofiary z ziół, ciasta, kwiatów, owoców i monet. Noszono jej girlandy i wieńce z kwiatów. W czasie Nemoraliów zażywano rytualnych kąpieli w jeziorze, kobiety myły w nim włosy. Bogini udzielała błogosławieństw, schronienia i pomocy wszystkim potrzebującym. Warto nadmienić, że w czasie Nemoraliów zabronione były polowania.
Grecka odpowiedniczka bogini Diany, Artemida, jak pisze Graves lubowała się w górskich i leśnych źródłach, wodą źródlaną leczyła i przedkładała ją nad ambrozję. Tak jak inne boginie przyjmowała rytualną kąpiel w źródle, odnawiając tym samym swą czystość. Ze źródeł historycznych wiemy, iż w gaju pod Arycją wodą z miejscowych źródeł kapłani Artemidy leczyli chorych.
Artur Kowalik w „Kosmologii dawnych Słowian” wiąże Dianę/Artemidę ze słowiańską boginią Dziewanną. Wiele przemawia za tym porównaniem, bowiem Dziewanna podobnie jak Artemida, czy Diana była opiekunkom dzikiej przyrody, lasów i świętych, leczniczych źródeł. Najważniejszym atrybutem Diany/Artemidy był srebrny łuk i strzały. Bogini miała moc zsyłania chorób i śmierci ale też moc leczenia, mogła ożywiać ludzi strzelając do nich magicznymi strzałami. Umiejętność ta wskazuje na powiązanie tej bogini z rytuałami uzdrawiania łukiem i strzałą, znanymi u ludów aryjskich.
W Efezie Artemida czczona była pod swoją drugą postacią nimfy, której głównymi atrybutami była palma daktylowa, łania i pszczoła. Według Gravesa rytualna kąpiel w źródle, dosiadanie łani wiążą się z jej aspektem dojrzałej kobiety. Być może także z przedhelleńskim kultem jelenia.
Jak wiemy z mitów, matka Artemidy, Leto powiła ją bez bólu na wyspie „Ortygia” niedaleko Delos, zaś Artemida zaraz po urodzeniu pomagała matce przy narodzinach swego brata bliźniaka Apollo, dlatego też Mojry zrobiły z niej patronkę połogu. Lidia Winniczuk pisała, że do świątyni Artemidy zanoszono wotywne figurki z ciasta, przedstawiające łono kobiece, młode zwierzęta lub dzieci, oddając je tym samym pod ochronę bogini. Artemida wspomagała kobiety w połogu oraz małe dzieci i zwierzęta w okresie ssania mleka, co świadczy o jej aspekcie bogini – matki. Świętym drzewem Artemidy była srebrna jodła, zwana drzewem narodzin. Dawniej wierzono, że jodła sprzyja połogom. Graves opisuje zwyczaj kiedy matkę i dziecko zaraz po urodzeniu błogosławi się podpaloną gałęzią jodłową, trzykrotnie okrążając z nią łóżko.
Z czasem jednak mity zapomniano a Dianę/Artemidę zaczęto utożsamiać z boginią łowów. Dziś obchodzimy święto Matki Boskiej Zielnej, które jest pozostałością dawnych świąt na rzecz Diany, Artemidy, Dziewanny.
Diana Jasna Jakubowska
Bibliografia:R. Graves „Biała Bogini”, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 2000
L. Winniczuk, ” Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2006
C.M.C. Green, Roman Religion and the Cult of Diana at Aricia, Cambridge 2007
V. N. Auquelova, The Sound of Silence: Secred Places in Bizantine and Post-Bizantine Devotional Art